WTA 2010-2

Achtergrond: Bij personen met autisme vinden problemen in sociale interactie, communicatie en afwijkende/ verstoorde gedragspatronen frequent hun oorzaak in een andere en veelal afwijkende waarneming en betekenisverlening. Kenmerken hiervan zijn onder meer een versmalde aandacht of focus, vaak concreet, detailgericht en onvoldoende context gerelateerd. Interpretatie gebeurt vaak eerder op locaal dan op globaal betekenisniveau. Cognitief is sprake van beperkt toegepaste centrale coherentie. Betekenisverlening kan hierdoor zodanig worden bemoeilijkt dat het resulteert in afwijkende conceptwaarneming. Een concept is een betekenisvol element, of een geheel van elementen, wat we aan gegeven informatie kunnen waarnemen of interpreteren. Concepten kunnen enkelvoudig, concreet en eenduidig te communiceren zijn, zoals bijvoorbeeld een informatiebit in een computerprogramma. Ze kunnen echter ook een zeer complex geheel aan betekeniselementen omvatten zoals bijvoorbeeld een sociaal concept wie is wie? veel minder eenduidig waarneembaar en vaak niet expliciet, dus met verborgen elementen van betekenis gecommuniceerd.

Bij autisme kunnen elementen van een gecommuniceerd concept door ánders gestuurde informatieverwerking, ofwel niet zijn waargenomen of onvoldoende zijn waargenomen en geïnterpreteerd in hun onderlinge verband en context. Er wordt dan een ánder of afwijkend concept waargenomen in een gedeelde boodschap of communicatie dan wat de partner hierbij veronderstelt. Het waargenomen concept kleurt vaak versmald, te letterlijk, te concreet of totaal niet contextverbonden in. Dit vormt een voedingsbodem voor wederzijds misverstaan. Communicatieve ondersteuning die leidt tot wederzijds adequate of bedoelde conceptwaarneming is dan noodzakelijk. Vaak voor nieuwe concepten, maar in elk geval altijd voor misverstane of onbegrepen gebleken concepten.

Conceptondersteunende Communicatie (CoC) is een methodiek die principieel uitgaat van een door autisme ánders verlopende waarneming en betekenisverlening. Conceptwaarneming wordt wanneer nodig ondersteund met expliciete informatie omtrent deelelementen en hun samenhang van een te communiceren concept of betekenisgeheel. Dit gebeurt met zowel een individuele aangepaste communicatievorm, als met een afstemming op het niveau waarop een persoon betekenis verleent aan communicatie. Ook de daarbij toegepaste leerstrategie houdt rekening met een atypisch verlopende waarneming en betekenisverlening.

C. Weber, een geautoriseerd verslag van een lezing van Carolien Gevers, klinisch psycholoog-psychotherapeut

‘In dit referaat staat de behandeling van angst bij mensen met een autismespectrumstoornis centraal. Maar alvorens daar te komen zal ikvoor het overzichteerst een aantal opmerkingen maken over de behandeling van angst in het algemeen.Tenslotte komen dan de verschillen in behandeling tussen deze twee categorieën aan de orde. Men moet daarbij bedenken dat als ik hier spreek over een kind dit ook geldt voor adolescenten en in sommige gevallen ook voor volwassenen.

In zijn bijdrage heeft prof. Boer1 er omstandig op gewezen dat angst voorkomt in de hele bevolking. Lange tijd is men ervan overtuigd geweest dat de oorzaak van angst bij kinderen lag in een overprotectieve houding van de ouders.Tegenwoordig weten wij dat angst bij kinderen niet ontstaat door een eventuele overbeschermende houding van de ouders maar dat er heel vaak sprake is van én kindfactoren én ouderfactoren, vaak in interactie, die de angst kunnen veroorzaken.Vaak is het zo dat de kindfactoren de ouder uitnodigen en uitlokken tot (over) protectie. Er zijn kinderen die van nature wat angstiger, bezorgder en schrikachtiger zijn dan andere kinderen en de natuurlijke reactie van ouders is dan om het kind extra te beschermen en extra regels te stellen. Bij de oorzaak of de ontstaansgeschiedenis van angst gaat het dus steeds om een combinatie van kind en ouderfactoren.

NVA-directeur Fred Stekelenburg kreeg van dagvoorzitter professor dr. Herman van Engeland als eerste het woord. Hij maakte van de gelegenheid gebruik om op te roepen tot een uitgebreider benutten van beschikbare kennis van ervaringsdeskundigen zoals mensen met autisme en hun partners en familieleden in wetenschappelijk onderzoek en daarnaast tot uitgebreider verspreiden van de wetenschappelijke bevindingen. Het WTA is daartoe een goed platform.

Om dit verspreiden van kennis te onderstrepen ging een interessant en gevarieerd wetenschappelijk programma van start met acht lezingen over onderwerpen, variërend van neuroimaging, kijkgedrag, het verwerken van visuele informatie en de executieve controle bij mensen met autisme tot de medicamenteuze behandeling van kinderen en jongeren met autisme. Ook dit jaar was de opkomst bij de al om 8.30 uur beginnende educatieve lezingen over ABA, Applied Behavior Analysis, en partner-relatietherapie opvallend groot. Bij zo’n informatief congres blijft het moeilijk om een goed overzicht te bieden, maar in deze bijdrage willen we graag een impressie van de dag geven.

Tijdens het tiende Nationaal Autisme Congres in maart 2010 werd door dr. Jacob Vorstman uit Utrecht een overzicht gegeven van bevindingen van genetische studies bij autisme. Het is duidelijk dat genetische factoren een grote rol spelen bij autisme, maar toch heeft onderzoek naar de genetica van autisme vooralsnog niet tot een doorbraak geleid. In dit artikel zullen we aan de hand van zijn lezing ingaan op hoe deze studies plaatsvinden, wat ze kunnen opleveren en waarom een doorbraak bij autisme uitblijft.

Joint Attention is een belangrijke vaardigheid in de ontwikkeling van jonge kinderen, welke ook invloed heeft op de ontwikkeling van taal,Theory-of-Mind en communicatie. Deze vaardigheid ontwikkelt zich in de eerste twee levensjaren van het kind, met een belangrijke ontwikkelingsstap rond de leeftijd van negen maanden, wanneer kinderen het vermogen tot triadische Joint Attention ontwikkelen.

In de literatuur zijn er verschillende definities bekend van Joint Attention, die elkaar ook grotendeels overlappen. Door middel van voorbeelden en foto’s wordt getracht hier meer duidelijkheid in te scheppen. In dit artikel wordt niet alleen stilgestaan bij Joint Attention, maar ook bij de voorlopers daarvan en ander verwant gedrag. Deze verzameling aan vaardigheden wordt omschreven als het vroeg sociaal-communicatief gedrag van kinderen. De chronologische ontwikkeling van deze vaardigheden bij zich normaal ontwikkelende kinderen van nul tot twee jaar wordt in een overzicht weergegeven. Als laatste wordt stilgestaan bij de ontwikkeling van vroeg sociaal-communicatief gedrag bij kinderen met een autismespectrumstoornis. Uit literatuuronderzoek blijkt dat deze kinderen zowel in de voorlopers van Joint Attention als in de ontwikkeling van de eigenlijke Joint Attention vertraagd zijn.

In de huidige bijdrage wordt besproken wat de rol is van imitatiemechanismen in de beperkingen die mensen met autismespectrumstoornissen (ASS) ervaren in het begrijpen van de emoties van anderen. We laten zien dat mensen met ASS in mindere mate de expressies en gedragingen van anderen overnemen. De spieren die actief worden wanneer wel geïmiteerd wordt, hebben geen effecten op de gevoelde emoties. Mensen met ASS raken daarom minder afgestemd op anderen: Zij voelen niet wat anderen voelen, hebben meer moeite om anderen te begrijpen en zullen daardoor minder in staat zijn empathie voor anderen te tonen.

Geachte lezers,

Met name de laatste paar jaar hebben promovendi van de Nederlandse en Vlaamse universiteiten het WTA benut om hun empirische bevindingen te presenteren aan een lezerspubliek dat breed opgebouwd is: professionals werkzaam in de zorg, opvoeders van kinderen met autisme en ervaringsdeskundigen, kortom het lezersbestand van het WTA. Bedoelde promovendi wisten het hoofdstuk ‘Discussie’ van hun these als uitgangspunt te benutten voor een gedegen en informatieve bijdrage. De redactie juicht dit fenomeen van harte toe. Promoveren betekent niet alleen het zich goed kunnen bewegen in eigen vakkringen maar ook van daaruit naar buiten kunnen treden om de feiten en inzichten vooral daar te bespreken waar het uiteindelijk hoort namelijk de mensen die het betreffen. Het WTA promoot wetenschappelijk onderzoek wat mede moge blijken uit de jaarlijkse prijs voor de meest gewaardeerde bijdrage en de daaraan verbonden gelegenheid tot het uitpreken van een openbare rede tijdens het Nationaal Autisme Congres.