In plaats van hulp

Omschrijving

Tot in de jaren zestig was de psychoanalyticus Bruno Bettelheim dé autoriteit op het toen nog relatief onontgonnen terrein van het autisme. Die reputatie wist hij in 1967 te bekronen met zijn boek The empty fortress. Infantile autism and the birth of the self. Bettelheim bereikte er een groot publiek mee, van zowel deskundigen als leken, en tot in de jaren tachtig werd het door velen opgevat als misschien wel de belangrijkste publicatie over autisme. Niettemin luidde het boek ook de neergang van zijn roem in en dat had alles te maken met Bettelheims stelling dat de oorzaak van autisme in de opvoeding lag. Kille ouders zouden hun kinderen tot autisten opvoeden, daar kwam het kort gezegd op neer. Sinds de jaren tachtig leek iedereen er meer en meer van overtuigd dat Bettelheim een schadelijke invloed heeft gehad op het onderzoek naar autisme en steeds vaker werd er alleen nog afkeurend naar hem verwezen. Tegenwoordig kom je hem amper nog tegen in de autismeliteratuur; alsof hij niet heeft bestaan, weggeretoucheerd, zoals de communistische partij dat vroeger deed met renegaten. Maar is het weglaten van een zwarte bladzijde uit de geschiedenis, niet een vorm van geschiedvervalsing? Homo sum: humani nil a me alienum puto (ik ben een mens: en niets menselijks is mij vreemd), omarmde Bettelheim als zijn levensmotto, alsof hij zich realiseerde dat de talrijke beschuldigingen (van manipulatie, wreedheid, plagiaat en leugenachtigheid, om maar eens wat te noemen) aan zijn adres een grond van waarheid bezaten. Maar hij was ook een origineel en tegendraads denker, en een inspirerende auteur. In deze bijdrage wil ik het spotlicht op de verguisde Bettelheim en zijn werk richten. Niet zozeer om zijn geschonden reputatie te herstellen, maar misschien dan toch om van zijn fouten te leren.