Effects of Pivotal Response Treatment for children with autism

Omschrijving

Bij kinderen met een autismespectrumstoornis (ASS) – ook wel aangeduid als autisme – is er sprake van beperkingen op het gebied van de sociale communicatie en interactie, stereotiepe en repeterende gedragingen en prikkelverwerkingsproblemen. Pivotal Response Treatment (PRT) is een gedragstherapeutische behandeling gericht op de kernproblematiek bij ASS. Het kind wordt spelenderwijs gestimuleerd in sociaalcommunicatieve vaardigheden, zoals het richten op de ander, vragen stellen, opmerkingen maken en het leren aangaan en onderhouden van wederkerige gesprekken. Vaak worden ouders getraind in de PRT technieken om de generalisatie van vaardigheden in natuurlijke situaties te bevorderen. Het uitgangspunt bij PRT is dat de focus op deze kernvaardigheden bijdraagt aan een bredere positieve ontwikkeling van het kind (Koegel & Koegel, 2019). Eerder onderzoek naar PRT is veelbelovend, maar er is veelal sprake van methodologische beperkingen (zoals een kleine onderzoeksgroep, geen controle groep en/of geen followup) en gerandomiseerde onderzoeken ontbreken. Daarnaast richt onderzoek zich met name op kinderen tot 8 jaar en is er sprake van een grote variëteit in de duur, intensiteit en vorm van de behandeling (Ona et al., 2019; Verschuur et al., 2014). Hierdoor is het onduidelijk welke factoren en mechanismen bijdragen aan een effectieve behandeling. Door de inclusie van een brede leeftijdsrange (2-15 jaar) en door op PRT op diverse manieren vorm te geven, geeft dit proefschrift inzicht in de effectiviteit van PRT bij kinderen en jongeren met ASS en effectieve behandelcomponenten. Twee gerandomiseerde studies zijn opgezet en daarnaast is een pilot studie met kwantitatieve en kwalitatieve metingen uitgevoerd. Meer specifiek beschrijft dit proefschrift:

• De effecten van PRT bij verschillende leeftijden

• De meerwaarde van een robot in de PRT behandeling

• De meerwaarde van oudergroep bijeenkomsten in de PRT behandeling en het betrekken van de brede opvoedcontext van het kind.

Pivotal Response Treatment (PRT) is een gedragstherapeutische NDBI interventie voor kinderen met ASS, waarbij er vanuit wordt gegaan dat het stimuleren van kern (‘pivotal’) vaardigheden resulteert in verbeteringen op andere ontwikkelingsdomeinen (Koegel & Koegel, 2006; Koegel & Koegel , 2019). Er wordt binnen de PRT gesproken over vier kernvaardigheden: motivatie tot sociale interactie, het nemen van initiatief in de sociale interactie, het richten op meerdere kenmerken van voorwerpen tegelijkertijd (in plaats van te focussen op één detail) en zelfmanagement. Empathie wordt momenteel onderzocht als vijfde kernvaardigheid. De meeste kinderen ontwikkelen deze vaardigheden spelenderwijs in het contact met anderen. Bij kinderen met ASS gaat dit niet vanzelfsprekend. Ze zijn minder gericht op hun omgeving en missen daardoor natuurlijke leermomenten in het contact en het aanleren van sociale regels. Binnen de PRT worden deze leermomenten voor het aanleren van sociale communicatieve vaardigheden expliciet gecreëerd. Bij het opstellen van de leermomenten wordt uitgegaan van het gedragstherapeutische ABC-model (Koegel & Koegel, 2019), zie figuur 1.1 in Hoofdstuk 1 voor een weergave van dit model. Bij het opzetten van een PRT leermoment staat het (doel)gedrag (B) centraal. Doelen in de PRT behandeling kunnen uiteenlopend zijn, zoals het stimuleren van de gerichtheid, functioneel gebruik van woorden, vragen om een voorwerp/activiteit of hulp, of een gesprekje beginnen en onderhouden. Voorafgaand (A) wordt aangesloten bij de interesses van het kind, wordt de aandacht van het kind verkregen en wordt een duidelijk leermoment opgesteld. Binnen dit leermoment kunnen diverse hulpniveaus (‘prompts’) worden geboden om het doelgedrag tot uiting te laten komen. Wanneer het kind het doelgedrag laat zien, wordt als gevolg (C) een onmiddellijke en natuurlijke bekrachtiging geboden, waarbij ook goede pogingen worden meegenomen. Overkoepelend is het belangrijk dat er een afwisseling is van bekende vaardigheden en nieuwe vaardigheden, zodat het kind niet gedemotiveerd raakt. In Box A.1. zijn twee voorbeelden uitgewerkt van leermomenten. De PRT technieken beperken zich niet tot leeftijd of ontwikkelingsniveau, maar kunnen worden aangepast aan het individuele doelgedrag. Daarnaast kunnen diverse betrokkenen van het kind worden getraind in de technieken, zoals ouders, leerkrachten en begeleiders. Dit maakt dat PRT kan worden toegepast in alledaagse, natuurlijke situaties en dat generalisatie van vaardigheden wordt gestimuleerd (Koegel & Koegel, 2006). Onderzoek naar PRT is in de laatste jaren enorm gestegen.

De resultaten zijn veelbelovend op het gebied van sociaal-communicatieve vaardigheden van kinderen met ASS, zoals uitbreiding van aantal woorden of zinnen, een verbeterde gedeelde aandacht