WTA 2017-1

Kinderen met een niet-Nederlandse achtergrond zijn ondervertegenwoordigd bij instellingen die gespecialiseerd zijn in het diagnosticeren en behandelen van autismespectrumstoornissen. Blijkbaar zorgen cultuurverschillen ervoor dat zij niet in behandeling komen. Om hierover meer te weten te komen zijn diverse groepen betrokkenen (ouders, school-zorgcoördinatoren, huisartsen en behandelaars) gevraagd naar praktijkkennis over het diagnosticeren en behandelen van autisme bij kinderen met een andere culturele achtergrond. Op basis van deze informatie is een toolkit samengesteld die aan de hand van de praktische adviezen professionals kan helpen de culturele kloof te overbruggen en zo de diagnostiek en behandeling van deze groep te verbeteren.

Recentelijk zijn er internationale artikelen verschenen die zich richten op autisme bij volwassenen ouder dan 55 jaar. In enkele artikelen wordt geconcludeerd dat er waarschijnlijk sprake is van versnelde cognitieve veroudering bij mensen met autisme en er een grotere kans is op dementie. In andere artikelen trekken de onderzoekers juist de tegengestelde conclusie: mensen met autisme lopen mogelijk minder risico op cognitieve veroudering. In het onderhavige opiniërende artikel worden de verschillende bevindingen bediscussieerd en mogelijke verklaringen voor de, ogenschijnlijk, inconsistente bevindingen gegeven. Factoren zoals veranderende criteria voor de diagnose autisme, heterogeniteit, equifinali-teit, multifinaliteit en het ontbreken van leeftijdneutrale diagnostische instrumenten zullen alle de revue passeren.
Autisme bij kinderen en tieners is veelvuldig onderzocht en besproken in allerhande media en uiteraard ook in het Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme. Studies naar autisme bij mensen van middelbare leeftijd en ouderen zijn schaars (e.g., Mukaetova-Ladinska, Perry, Baron, Povey, & Autism Ageing Writing Group, 2011) terwijl herhaaldelijk is beschreven hoe belangrijk het is onderzoek te doen naar de derde en vierde levensfase bij mensen met autisme (zie o.a. Autism Europe, 2012; Michael, 2016; Piven & Rabins, 2011; Stuart-Hamilton & Morgan, 2011). In 2011 waren er minder dan vijf daadwerkelijke studies beschikbaar over ouderen met autisme (i.e. ouder dan 55 jaar). Dit aantal is in de afgelopen jaren wel verdubbeld, maar is nog steeds (te) weinig om duidelijke conclusies te kunnen trekken.

“Als ik mediteer is het net alsof mijn door elkaar gekrabbelde onleesbare aantekeningen langzaam veranderen in scherpe, helder geformuleerde zinnen.”
Aldus een deelnemer aan de MYmind-training voor jongeren met autisme. De interesse voor het toepassen van mindfulness bij verschillende doelgroepen groeit, sinds een aantal jaren ook bij autismespectrumstoornissen. Wat maakt de beoefening van mindfulness potentieel effectief in de ondersteuning van kinderen met autisme en hun ouders? Deze vraag kan vanuit verschillende perspectieven benaderd worden. Ten eerste is er bij kinderen met autisme vaak sprake van een minder vloeiend verlopende sociale interactie, communicatie en empathie (American Psychiatric Associa-tion, 2013). Mindfulnesstraining leidt tot meer bewustwording van jezelf en van het huidige moment. Daarmee wordt meer bewustwording gecultiveerd van je gevoelens voor anderen, je communicatie met anderen, en hoe de ander op je overkomt. Dit kan leiden tot een verbeterde sociale interactie en een verhoogd empathisch vermogen (Sequeira & Ahmed, 2012).

Acceptatie van leerlingen met autisme in het regulier basisonderwijs is niet vanzelfsprekend. Het autisme van de leerling, maar ook de houding van leerkrachten, klasgenoten en hun ouders die vaak niet veel kennis en ervaring hebben met autisme, is meestal niet positief. Het gevolg is dat leerlingen met autisme zich eenzamer voelen dan leerlingen zonder autisme, maar bijvoorbeeld zich ook eenzamer voelen dan leerlingen met een lichamelijke beperking. Meer kennis over autisme bij leerkracht en klasgenoten en hun ouders en het trainen van leerlingen met autisme om sociaal vaardiger te worden in de klas zou voor een betere sociale acceptatie kunnen zorgen.

Het is bekend dat er op het niveau van gedrag overeenkomsten zijn tussen kenmerken van hoogbegaafdheid (HB) en van autisme. Mede hierdoor ontstaan misdiagnoses, gemiste diagnoses en niet afgestemd (be)handelen in onderwijs, opvoeding en ggz. Dit artikel gaat in op de diepere lagen van de overlap tussen HB en autisme en wat dit zegt over talent, leren en diagnostiek. Vanuit de literatuur wordt beredeneerd dat aan HB toegeschreven zijnskenmerken, zoals perfectionisme, sterk rechtvaardigheidsgevoel, hypergevoeligheid of kritische instelling, ook verklaard kunnen worden uit de aan autisme toegeschreven cognitieve stijlen van detailgerichtheid en systeemdenken. Dit betekent dat als een zeer intelligent kind bovenstaande zijnskenmerken vertoont, of sociale tekorten en rigide stereotiep gedrag laat zien, er niet te snel geclassificeerd moet worden richting HB of autisme. Dit zou namelijk kunnen leiden tot frustratie van gekend en latent talent. Beter kan een profiel van (relatieve) sterktes en zwaktes gemaakt worden, onder andere via (neuro)cognitieve dimensies, en gekeken worden wat de psycho-educatieve behoeften van een individueel kind zijn en welke (be) handelingen daarop aansluiten. Dit kan via de handelingsgerichte diagnostiek van de Sterkte en Zwakte Heuristiek.Het is bekend dat er op het niveau van gedrag overeenkomsten zijn tussen kenmerken van hoogbegaafdheid (HB) en van autisme. Mede hierdoor ontstaan misdiagnoses, gemiste diagnoses en niet afgestemd (be)handelen in onderwijs, opvoeding en ggz. Dit artikel gaat in op de diepere lagen van de overlap tussen HB en autisme en wat dit zegt over talent, leren en diagnostiek. Vanuit de literatuur wordt beredeneerd dat aan HB toegeschreven zijnskenmerken, zoals perfectionisme, sterk rechtvaardigheidsgevoel, hypergevoeligheid of kritische instelling, ook verklaard kunnen worden uit de aan autisme toegeschreven cognitieve stijlen van detailgerichtheid en systeemdenken. Dit betekent dat als een zeer intelligent kind bovenstaande zijnskenmerken vertoont, of sociale tekorten en rigide stereotiep gedrag laat zien, er niet te snel geclassificeerd moet worden richting HB of autisme. Dit zou namelijk kunnen leiden tot frustratie van gekend en latent talent. Beter kan een profiel van (relatieve) sterktes en zwaktes gemaakt worden, onder andere via (neuro)cognitieve dimensies, en gekeken worden wat de psycho-educatieve behoeften van een individueel kind zijn en welke (be) handelingen daarop aansluiten. Dit kan via de handelingsgerichte diagnostiek van de Sterkte en Zwakte Heuristiek.